इन्द्रमायाको देशमा डुल्दा

जीवनमा यती धेरै इमान्दार कथाहरु अहिलेसम्म पढेको रहेन्छु जस्तै लाग्यो, कथाकार एल. बी. क्षेत्रीका ‘इन्द्रमायाको देशमा’ भित्रका कथाहरु पढ्दा । धेरै जसो कथाहरुमा कथाकार स्वयम्लाई भेटेको अनुभुति भइरह्यो कथाहरु पढिरहँदा । प्रत्येक कथाले आ–आफ्नै पृष्ठभूमि बोकेका छन् र प्रत्येक पृष्ठभुमिमा कतै न कतै लेखक पात्रको रुपमा उपस्थित भएको महसुस गरें मैले ।
एल. बी. त्यो एउटा नाम हो, जसलाई मैले साहित्यकारको रुपमा चिन्नु भन्दा पहिले नै अंग्रेजी साहित्यको गुरुको रुपमा चिनेको थिएँ । वीरेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसमा उहाँ हामीलाई अंग्रेजी साहित्य पढाउनु हुन्थ्यो । म उहाँको बिद्यार्थी, उहाँलाई सुन्थे, मनन गर्थें, प्रश्नहरु सोध्थें, प्रश्नहरुका उत्तरहरु लेखेर देखाउँथे । हो, व्यक्तिगत रुपमा मेरा लागि एल. बी. क्षेत्री साहित्यकार भन्दा पनि एल. बी. सर हुनुहुन्छ । तर यतिखेर उहाँका कृतिहरुले र उहाँले साहित्यको क्षेत्रमा गरेको योगदानले उहाँलाई साहित्यकारको रुपमा स्थापित गरिसकेको छ ।
कुनै एउटा कार्यक्रममा बोल्दा मैले ‘एल. बी. सर भनेको एल. बी. सर नै हो र यही वाक्यले नै उहाँको सम्पूर्ण परिचय दिन्छ’ भनेको थिएँ । समालोचक डा. लक्ष्मणप्रसाद गौतमले पुस्तकको भूमिकामा लेख्नु भएको रहेछ, ‘एल. बी. का कथा एल. बी. कै स्टाइलका छन् ।’ समालोचक डा. गौतमले भने झैं एल. बी. सरका कथाहरुले आफ्नै र छुट्टै बिशेषताहरु बोकेका छन् ।
भूमिकाको सन्दर्भमा कुरा गर्दा पुस्तकमा अर्को समालोचनात्मक भूमिका लेख्नु भएको छ, समालोचक डा. गोविन्दराज भट्टराईले । मैले उहाँको यो भूमिका एकदमै सन्तुलित र सुललित पाएँ । समालोचक डा. भट्टराईले भने झैं मलाई पनि इन्द्रमायाको देशमा, आज मैले एउटा निर्णय लिएकी छु, सिमाना, राष्ट्र निर्माण, रेमिट््यान्सको कथा उच्च दर्जाका लागि ।

‘इन्द्रमायाको देशमा’ भित्र जम्मा २२ वटा कथाहरु छन् । प्रत्येक कथाहरुले आ–आफ्नै महत्व राख्छन् । वीरेन्द्र क्याम्पसमा क्याम्पस प्रमुख हुँदा एल. बी. सरले धेरै उतार चढावहरु भोग्नु परेको थियो । त्यही सन्दर्भको वरिपरि रहेको कथा हो – ‘जवाफ’ । ‘उपहार’ कथाको बीज चाहिं एल. बी. सर भारतीय सेनामा काम गर्दाको एउटा प्रसंगबाट आएको देखिन्छ ।

‘रेमिट््यान्सको कथा’ चाहिं हुन त एल. बी. सरले अस्ट्रेलियामा रहेका आफ्ना छोराहरु अथवा त्यहाँको जीवनलाई आधार मानेर लेख्नु भएको हो तर मलाई भने आफ्नै कथा लेखिदिएको जस्तो लाग्यो । बिदेशमा बस्नेहरुले गर्ने दुःख र संघर्षलाई चित्रित गरिएको छ कथामा ।
‘उसले फेरि एउटा कथा बुन्नु छ’ एउटा सामाजिक कथा हो । मलाई यसको प्रस्तुति मन परयो । संगीताको सुनको टप लगाउने सपना कसरी तुहियो भन्ने कुरा कथामा देखाइएको छ । संगीताको देवरले विष खाएपछि देवरको उपचारमा उसको पैसा खर्च हुन्छ र उसले टप किन्न सक्दीन तर उसको प्रयास भने जारी रहन्छ । कथाको अन्तिम वाक्य मर्मस्पर्शी छ, ‘सिसिफसका छोरीहरुका यात्राले यसरी नै निरन्तरता पाइरहन्छ ।’

‘शिक्षक आनन्द’ अंग्रेजी पनि नेपाली भाषामा नै पढाइदिए हुन्थ्यो भन्ने आश गर्ने बिद्यार्थीहरुको कथा र अंग्रेजी अंग्रेजी भाषामा मै पढाएर बिद्यार्थीको अंग्रेजीको स्तर अलिकति भएपनि बढाउँछु भन्ने शिक्षकहरुको ब्यथाको कथा हो ।
‘रुपान्तरण’ कथाले जातभातका कुराले थिलथिलिएको समाजमा आएको परिवर्तनको कुरालाई देखाएको छ । यो कथामा पनि कथाकारको उपस्थिति देखिन्छ नै । ‘हतार’मा कथा पनि रमाइलो छ । शीर्ष कथा ‘इन्द्रमायाको देशमा’ महिला सशक्तिकरणको कथा हो । यहाँ लेखकले नर्वेली लेखक इब्सेनकी पात्र नोरा, आइरिस लेखक बनार्ड शाकी पात्र क्यान्डिडा र नेपाली लेखक बी. पी. कोइरालाकी पात्र इन्द्रमायालाई प्रस्तुत गरेका छन् ।

रेशम विरहीका शुभकामनाका शब्दहरु रहेको यस पुस्तकमा एल. बी. सरले कथाबारे आफ्नो धारणा पनि राख्नु भएको छ । उहाँ लेख्नुहुन्छ, ‘लघु होस् वा लामो, कथा मात्र कथा हो, उपन्यास होइन । कथाकारले मुद्दालाई न्याय दिलाउनमा कुनै कमी राख्नु हुँदैन । कथाको प्रारम्भ, उठान तथा अन्त्य कसरी गर्ने भन्ने सोचको आधारमा कथाको दुरी तय गरिन्छ । मुद्दालाई निशाफ न्याय दिनु पर्छ । तर न्यायको निहुँमा कथालाई अनाश्वयक तन्काउनु पनि पाठकप्रति अन्याय हुन्छ ।’

समग्रमा हेर्दा एल. बी. सरका कथाहरु सरल र सुन्दर छन् । एल. बी. सरलाई आगामी साहित्य लेखनका लागि हार्दिक शुभकामना ।